Volgens een Italiaans onderzoek dat op het jaarlijkse congres van de Amerikaanse Urologievereniging in Orlando werd gepresenteerd, zijn sommige honden in staat prostaatkanker in verschillende stadia te ruiken en is het resultaat betrouwbaarder dan dat van een klassieke PSA-test en een biopsie. Met 200 miljoen geurcellen is de reukzin van honden duidelijk beter dan die van de mens.

De onderzoekers uit Milaan gebruikten twee vrouwelijke Duitse herders van drie jaar die gewoonlijk werden ingezet om explosieven op te sporen. Gedurende vijf maanden werden de honden getraind om aan urinestalen te ruiken op zoek naar vluchtige organische stoffen (VOS) die op een prostaattumor wijzen. In totaal werden 677 patiënten opgenomen in het onderzoek, van wie er 320 prostaatkanker in verschillende stadia hadden, waaronder ook tumoren in een erg vroeg stadium. De honden behaalden verrassende resultaten: de specificiteit bedroeg 97 en 98% (na eliminatie van negatieve resultaten) en de sensitiviteit 99 en 100% (opgespoorde positieve resultaten), dus slechts 16 fout-positieve en 4 fout-negatieve resultaten.

"Onze studie toont aan dat het gebruik van honden in de toekomst een echte klinische opportuniteit kan worden, als ze samen gebruikt worden met de gewone instrumenten voor diagnose", zei Gian Luigi Taverna die de studie dit weekend voorgesteld heeft op een congres van de American Urological Association in een e-mail aan het mediabedrijf Bloomberg. De bevindingen van Taverna komen op een tijdstip dat de standaard PSA-testen voor prostaatkanker onder vuur liggen omdat ze niet accuraat genoeg zijn, met valse positieven die leiden tot onnodige behandelingen. In 2012 beval een werkgroep van het Amerikaans Congress zelfs aan om gezonde mannen niet te screenen voor prostaatkanker, omdat uit onderzoek gebleken was dat het aandeel van valse positieve testen tot 80 procent kan bedragen. De testen meten een proteïne dat door de prostaatcellen afgescheiden wordt, het Prostaat Specifiek Antigen

Ook al zijn de resultaten verrassend, ze openen interessante perspectieven gezien de moeilijkheden die de traditionele screeningstests met zich kunnen brengen. Het is natuurlijk te vroeg om te denken dat de beste vriend van de mens routinematig in ziekenhuizen kan worden ingezet, maar dit werk sterkt de overtuiging dat er onderzoek kan worden gedaan naar specifieke markers van kankers.

Vluchtige organische stof

Als honden kanker proberen te ruiken, proberen ze chemische stoffen waar te nemen die door een tumor worden afgescheiden. Die chemische stoffen worden VOCs genoemd, volatile organic compunds of vluchtige organische stoffen. VOCs zijn al gevonden in de adem van longkanker- en dikkedarmkankerpatiënten, en in de urine van prostaatkankerpatiënten. De laatste ontdekkingen op het gebied hebben tot een hernieuwde interesse geleid voor het opsporen van kankers met honden. Dina Zaphiris is een hondentrainster met 25 jaar ervaring, die meewerkt aan door de Amerikaanse overheid gefinancierde studies naar het vroeg opsporen van kankers bij mensen. Ze is de eerste die een aanvraag tot goedkeuring heeft ingediend bij de Amerikaanse Food and Drug Administration voor een kit die gebruikt maakt van het reukvermogen van honden voor medische diagnostiek.

Kit

In 2009 stichtte Zaphiris de "In Situ Foundation", een non-profit organisatie die "kankerhonden" traint en onderzoek uitvoert. Haar organisatie heeft nu een aanvraag ingediend voor goedkeuring van een "canine medical scent detection kit". In die kit ademen patiënten uit door een buisje op een stuk stof, dat de VOCs opvangt als de patiënten daadwerkelijk een kwaadaardige tumor hebben. Getrainde honden kunnen dan later aan de stof ruiken en vaststellen of er inderdaad VOCs aanwezig zijn. Het screenen door de honden zou een "vroegtijdige waarschuwingstest" zijn, zei ze, die mogelijk gebruikt kan worden in combinatie let een mammogram, vooraleer over te gaan tot een biopsie, het verwijderen van een stukje weefsel voor onderzoek. "Je zou het aantal e-mails moeten zien die ik krijg waarin staat: 'Ik heb een onduidelijk mammogram en ik weet niet of ik een biopsie wil, zou een hond mijn ademmonster kunnen screenen?'."

Zaphiris raakte geïnteresseerd in de kwestie in 2003 terwijl ze met een onderzoeksgroep werkte aan een studie om long- en borstkanker op te sporen. Een scriptie over die beperkte studie toonde dat honden longtumoren met een gevoeligheid van 99 procent konden opsporen en borsttumoren in 88 procent van de gevallen.

Nu werkt Zaphiris samen met Jeffrey Marks, een professor chirurgie en pathologie aan de Duke University, om honden te trainen in het opsporen van borstkanker. Het duurt ongeveer zes weken om een hond klaar te stomen voor een studie, zegt Zaphiris, en ze traint meestal een nieuw team honden voor elke studie.

Eierstokkanker

Zaphiris is niet de enige die honden tracht te betrekken bij de medische zorg. Aan de School of Veterinary Medicine van de University of Pennsylvania onderzoeken wetenschappers of honden eierstokkanker kunnen ontdekken aan de hand van weefsel- en bloedstalen. Als dat het geval zou zijn, zou dat een doorbraak betekenen voor een erg moeilijke ziekte: eierstokkanker doodt jaarlijks 14.000 mensen in de VS alleen, maar als de ziekte vroeg opgespoord wordt, is er een overlevingskans voor 5 jaar van 90 procent. Het probleem is echter dat de symptomen van de ziekte pas zichtbaar worden op een ogenblik dat de overlevingskansen voor vijf jaar al erg laag zijn, en dat het verwerken van bloed- en urinestalen lang duurt en veel kost. Daardoor is het niet aangewezen om alle vrouwen routinematig te screenen voor de ziekte.

"We proberen een veelzijdige benadering, met de honden en inspanningen in het laboratorium, om vast te stellen of en een of andere "handtekening" is in het bloed van vrouwen met eierstokkanker, zodat we een opsporingssysteem kunnen ontwikkelen", zei Cindy Otto, de directeur van het Penn Vet Working Dog Center van de universiteit in Philadelphia. "We gebruiken de honden omdat we weten dat honden veel gevoeliger zijn dan om het even welke chemische techniek." Het doel van het onderzoek is tot een nieuw screeningssysteem te komen of een elektronische sensor te ontwerpen die de "geurhandtekening" van eierstokkanker kan ontdekken, zei Otto. Het project, dat vorig jaar begon, legt zich toe op het trainen van de honden met weefselstalen van eierstokken met kanker en van eierstokken met een goedaardig gezwel. De drie honden in de studie hebben geleerd om de stalen met kanker te herkennen, en de onderzoekers bekijken nu de reactie van de honden op bloedstalen.

De Duitse herder Tsunami, zo genoemd vanwege haar neiging om ongevraagd uitgebreid haar vriendschap te tonen op het ogenblik dat men dat het minst verwacht, is bijzonder succesvol gebleken, al vroeg in haar training, zei Otto. Als ze werkt, wordt ze een rustig, bedachtzaam dier. Ze werkt erg traag en loopt rond een wiel waarop de stalen uitgestald staan. Ze snuffelt, stop en denkt na, zei Otto. Als ze een kanker geïdentificeerd heeft, gaat ze zitten, dat is het afgesproken signaal. "Ze is zeer ernstig over de hele zaak", aldus Otto.

Achterstand

Het onderzoek is een samenwerking tussen scheikundigen, dokters en natuurkundigen van de universiteit en het belangrijkste doel is het ontwikkelen van een "elektronische neus" die het vermogen van een hond om ziektes op te sporen kan nabootsen. Otto zei dat ze niet denkt dat het gebruik van honden in een klinische omgeving praktisch zou zijn.

"De uitdaging zijn de kosten", zei ze. "Als je spreekt over het screenen van elke vrouw tussen 25 en 90, dat zijn een heleboel stalen."

Zaphiris is het daar niet mee eens. Ze zei dat de medische wereld niet moet wachten op de ontwikkeling van een technologie die kanker even accuraat kan opsporen als een hond. Haar doel is opsporingscentra met honden te openen die het vermogen van de dieren toegankelijk maken voor meer dan onderzoek alleen.

"Als er een machine zou zijn die even accuraat is als een hond, zou ik zeggen, 'doen"", zei ze. "Maar het is hoogst onpraktisch om te wachten tot de machines hun achterstand wegwerken." Als de opsporingskit van Zaphiris voor borstkanker goedgekeurd wordt, zal dat niet het geval zijn, en zullen de honden eerst hun intrede doen bij de opsporing van kankers.

(referentie: Bloomberg, 19 mei 2014 [2] + deredactie.be).